Shaqırıwǵa shekemgi baslanǵısh tayarlıq, 10 klas, Satıpaldiev A.Y., Butaev A.M., Yaqubov A.F., Abduvaxidov X.A., 2022

Shaqırıwǵa shekemgi baslanǵısh tayarlıq, 10 klas, Satıpaldiev A.Y., Butaev A.M., Yaqubov A.F., Abduvaxidov X.A., 2022.

Учебник по военному делу для 10 класса на каракалпакском языке.

   Shaqırıwǵa shekemgi baslanǵısh tayarlıq páni Ózbekstan Respublikasınıń “Ulıwmalıq áskeriy minnetleme hám áskeriy xızmet haqqında”ǵı nızamına muwapıq oqıtıladı. Pánniń oqıw baǵdarlaması oqıwshı jaslar mektepti tamamlaǵannan keyin, mámleket Qurallı Kúshleri qatarına shaqırıladı, qısqa waqıt ishinde zamanagóy qurallar hám jawıngerlik texnikaların ózlestire alıwı ushın jas ásker iye bolıwı kerek bolǵan dárejedegi bilim hám kónlikpeler menen qurallandırıwdı kózde tutadı.




Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshleriniń dúziliwi.
1991-jıl 31-avgustta gezekten tısqarı bolıp ótken Ózbekstan Oliy Kengashiniń 6-sessiyasında “Ózbekstan Respublikasınıń mámleketlik ǵárezsizligi tiykarları haqqında”ǵı nızamı qabıl etildi. Onda, atap aytqanda, bılay delingen: “Ózbekstan Respublikası Qorǵanıw isleri ministrligin dúziw, Milliy gvardiya hám áskeriy emes (alternativ) xızmetti shólkemlestiriw huqıqına iye”. Usı nızamdı orınlaw boyınsha 1991-jıl 6-sentyabrdegi Ózbekstan Respublikası Prezindentiniń Pármanına muwapıq Qorǵanıw isleri ministrligi dúzildi.
 
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 1991-jıl 25-oktyabrdegi qararına muwapıq Qorǵanıw isleri ministrliginiń huqıqıy statusı hám dúzilisi tastıyıqlandı. Ministrlik jergilikli áskeriy basqarıw organları, puqaralardıń qorǵanıw shtabı hám armiya qatarınan sırttaǵı xızmettiń arnawlı basqarması negizinde shólkemlestirildi.

MAZMUNÍ.
Kirisiw.
I bólim. ÁSKERIY-WATANDÍ SÚYIWSHILIK HÁM ÁSKERIY ÓNER TARIYXÍ.
I.1. Áskeriy óner tariyxınıń qáliplesiwi.
1-shınıǵıw. Áskeriy óner tariyxınıń qáliplesiwi. Dúnya kóleminde áskeriy tarawdıń rawajlanıwına úles qosqan sárkardalar. Ullı sárkardalardıń jawıngerlik sheberlikleri.
I.2. Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshlerinde áskeriy hám milliy qádiriyatlar.
1-shınıǵıw. Watandı súyiwshilik hám áskeriy-watandı súyiwshilik túsinikleri. Jawıngerlik dástúrler.
2-shınıǵıw. Ekinshi jáhán urısı jılları Ózbekstanlı jawıngerlerdiń kórsetken qaharmanlıqları. Watan ǵárezsizligi ushın janın pidá etken áskeriy xızmetshiler.
II bólim. ÁSKERIY XIZMET TIYKARLARÍ.
II.1. Áskeriy xızmettiń huqıqıy tiykarları.
1-shınıǵıw. Ózbekstan Respublikası Konstituciyası Watan qorǵawı haqqında. Qurallı Kúshlerge basshılıq. Qurallı Kúshlerdiń Bas shtabı. Áskeriy okruglar.
2-shınıǵıw. Ózbekstan Respublikasınıń “Ulıwma áskeriy minnet hám áskeriy xızmet haqqında”ǵı nızamı. Ulıwma áskeriy minnet túsinigi. Áskeriy xızmet túrleri. Áskeriy xızmetke shaqırılıwdan azat etiw. Áskeriy xızmetke shaqırılıw múddetin keshiktiriw.
II.2. Ózbekstan Respublikasınıń Qorǵanıw haqqındaǵı nızamı.
1-shınıǵıw. Qorǵanıw túsinigi. Qorǵanıw haqqındaǵı nızam. Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshleriniń dúziliwi.
2-shınıǵıw. Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshleri. Qorǵanıw ministrligi ármiya túrleri. Olardıń wazıypası, dúzilisi hám xızmet tiykarları.
II.3. Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshleriniń Ishki xızmet ustavı.
1-shınıǵıw. Áskeriy xızmetshilerdiń ulıwma minnetleri. Áskeriy dárejeler. Baslıqlar hám boysınıwshılar, úlkenler hám kishiler.
2-shınıǵıw. Tuwrıdan-tuwrı hám tikkeley baslıqlar. Buyrıq beriw hám onı orınlaw tártibi. Áskeriy sálemlesiw, áskeriy ádeplilik hám múrájáát etiw qaǵıydaları. Áskeriy xızmetshiler arasındaǵı Ustav qatnasıqların buzǵanlıǵı ushın juwapkerlik.
III bólim. ATÍW TAYARLÍǴÍ.
III.1. Oq atar qurallarınıń wazıypası, dúzilisi, islew principi hám jawıngerlik ózgeshelikleri
1-shınıǵıw. Teoriyalıq, Kalashnikov avtomatınıń wazıypası, konstruktivlik hám ballistikalıq kórsetkishleri, ulıwma dúzilisi. Kalashnikov qol pulemyotı. Jawıngerlik patronlar. Qural-jaraq hám oq-dáriler menen islegende qáwipsizlik sharaları.
2-shınıǵıw. Avtomattıń tiykarǵı bólimi hám mexanizmleri, olardıń wazıypaları. Kalashnikov avtomatın tolıq emes bóleklerge ajıratıw hám qayta jıynaw tártibi.
III.2. Quraldan atıw tiykarları hám qaǵıydaları.
1-shınıǵıw. Teoriyalıq. Atıw hádiysesi hám onıń dáwirleri. Oqtıń baslanǵısh tezligi hám atıwǵa tásiri. Quraldıń artqa urıwı (tebiwi) hám oqtıń ushıw múyeshi.
2-shınıǵıw. Teoriyalıq. Oq traektoriyasınıń payda bolıwı. Tuwrı atıw. Tosılǵan, oq tiymeytuǵın hám tiyetuǵın boslıqlar hám de olardıń ámeliy áhmiyeti.
III.3. Orında turıp hám háreket waqtında qozǵalmaytuǵın hám payda bolıwshı nıshanlarǵa oq atıw.
1-shınıǵıw. Shınıǵıw ótkeriwdegi qáwipsizlik sharaları. Magazindi patron menen toltırıw. Tayanıshtı tayarlaw. Tayanıshtan jatıp atıwǵa tayarlanıw. Atıwdı ámelge asırıw. Atıwdı toqtatıw. Quraldı oqsızlandırıw.
IV bólim. ÁMELIY-FIZIKALÍQ TAYARLÍQ.
IV.1. Tosıqlar qatarınan ótiw.
1-shınıǵıw. Birden-bir tosıqlar qatarı menen tanısıw. Ayrıqsha tosıqlardan ótiw usılları hám olardı jeńip ótiwdi úyreniw.
2-shınıǵıw. Tosıqlar qatarın jeńip ótiw shınıǵıwın orınlaw.
3-shınıǵıw. Ulıwma baqlaw shınıǵıwların orınlaw.
V bólim. ÁSKERIY XÍZMET TIYKARLARÍ.
V.1. Ulıwma armiya sawashı tiykarları.
1-shınıǵıw. Teoriyalıq. Sawash haqqında túsinik. Zamanagóy ulıwma armiya sawashınıń sıpatlaması hám maqseti. Zamanagóy ulıwma armiya sawashınıń tiykarǵı túrleri. Áskerdiń sawashtaǵı minnetleri hám ekipirovkası.
2-shınıǵıw. Teoriyalıq. Jawıngerlik topardıń quramı, qurallanıwı hám jawıngerlik imkaniyatları. Jawıngerlik topardıń jawıngerlik tártibi.
VI bólim. PUQARALÍQ QORǴANÍWÍ.
VI.1. Ayrıqsha jaǵdaylar túsinigi. Ózbekstan Respublikası aymaǵında júz beriw itimalı bolǵan tábiyiy xarakterdegi ayrıqsha jaǵdaylar.
1-shınıǵıw. Ayrıqsha jaǵdaylar túsinigi. Jer silkiniw, kóshkiler, suw tasqını, sel, qar kóshiwi, kúshli samal hám basqalar. Jaqınlasıp kiyatırǵan qáwiptiń belgileri.
VI.2. Ózbekstan aymaǵında júzege keliwi múmkin bolǵan texnogen hám tábiyiy tústegi ayrıqsha jaǵdaylarda xalıqtıń háreketleri.
1-shınıǵıw. Teoriyalıq. Ayrıqsha júzege keletuǵın epidemiologiyalıq, epizootikalıq hám epifitotikalıq jaǵdaylar. Karantin hám pandemiya.
2-shınıǵıw. Teoriyalıq. Texnogen. Ózgeshelikli ayrıqsha jaǵdaylardıń túsinigi. Olardıń júz beriw sebepleri.
VI.3. Ǵalaba qırǵın quralları hám olardan xalıqtı qorǵaw.
1-shınıǵıw. Teoriyalıq. Yadrolıq qural. Yadrolıq zıyanlanıw oshaǵı. Termoyadro quralı. Neytron bombası. Ximiyalıq qural.
2-shınıǵıw. Teoriyalıq. Bakteriyalıq (biologiyalıq) qural. Karantin hám observaciya. Zamanagóy ápiwayı qırǵın quralları .
VI.4. Jeke (individual) qorǵanıw quralları, wazıypası, dúzilisi hám olardan paydalanıw tártibi.
1-shınıǵıw. Dem alıw organların qorǵawshı individual qurallar. Puqara protivogazleri. Olardıń wazıypası, dúzilisi hám olardan paydalanıw. Respirator. Shańǵa qarsı tawarlı nıqap, paxta-siyle nıqap hám olardan paydalanıw.
2-shınıǵıw. Ámeliy. Terini qorǵawshı quralları. Arnawlı qorǵaw quralları: ulıwma armiya qorǵanıw jámlenbesi, jeńil kostyum, qorǵawshı-filtrlewshi kiyim. Ulıwma armiya qorǵaw jámlenbesinen “japqısh”, “jeńil plash”, “kombinezon” kórinisinde paydalanıw. L-1 jeńil kostyumdı kiyiw. Terini qorǵawdıń qoldan islengen qurallarınan paydalanıw. Germetizaciyalaw hám aralaspa sińdiriw arqalı qorǵaw qásiyetlerin arttırıw.
VI.5. Puqaralardıń qorǵanıw qurılmaları.
1-shınıǵıw. Baspana orınları. Radiaciyaǵa qarsı baspanalar. Ápiwayı baspanalar. Adamlardı qorǵaw qurılmalarına jaylastırıw.
VI.6. Evakuaciya ilajlarında xalıqtıń háreket etiw tártibi.
1-shınıǵıw. Evakuaciya ilajların ótkeriw.
VI.7. Sanitariyalıq islewden ótkeriw. Kiyim-kenshek hám buyımlardı zıyansızlandırıw
1-shınıǵıw. Adamlardı sanitariyalıq islewden ótkeriw.
VII bólim. MEDICINALÍQ BILIM TIYKARLARÍ.
VII. 1. Jaraqatlanǵanda, baxıtsız hádiyse júz bergende hám jaralanǵanda birinshi medicinalıq járdem kórsetiw
1-shınıǵıw. Teoriyalıq. Jaraqat haqqında túsinik, jaraqatlardıń túrleri. Jaraqatlanǵanda birinshi medicinalıq járdem. Baylam hám baylaw ushın materiallar. Jeke baylaw paketinen paydalanıw qaǵıydaları.
2-shınıǵıw. Ámeliy. Bas, kókirek, qarın, qol hám ayaq bólimlerine sterilizaciya etilgen baylamlar qoyıw.
3-shınıǵıw. Ámeliy. Qan ketiwdiń túrleri. Qan ketiwdi waqtınsha toqtatıw usılları. Arteriya qan tamırların barmaq penen basıw noqatları. Qoldan islengen qısıwshı baylam hám lentadan (jgut) paydalanıw qaǵıydaları.
4-shınıǵıw. Ámeliy. Súyek sınıwı haqqında túsinik hám onıń belgileri. Bas súyegi, iyin, kókirek quwıslıǵı, ayaq hám qol súyekleri sınǵanda birinshi medicinalıq járdem kórsetiw usılları.
Túsinik hám terminler sózligi.
Paydalanılǵan ádebiyatlar.



Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Shaqırıwǵa shekemgi baslanǵısh tayarlıq, 10 klas, Satıpaldiev A.Y., Butaev A.M., Yaqubov A.F., Abduvaxidov X.A., 2022 - fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России.Купить эту книгу


Скачать - pdf - Яндекс.Диск.




Теги: учебник на каракалпакском языке :: военное дело :: Satıpaldiev :: Butaev :: Yaqubov :: Abduvaxidov :: 10 класс