каракалпакский язык

Qaraqalpaq ádebiyatı, 11 klas, Allambergenov K., Orazımbetov Q., Bekbergenova M., Bekbergenova Z., 2018.

Учебник по каракалпакскому языку для 11 класса на каракалпакском языке.

Фрагмент из книги:
Kórkem ádebiyat-jámiyetlik sananıń bir forması, turmıs aynası, yaǵnıy turmıstı kórkem obrazlarda sáwlelendirip beretuǵın sóz óneri. Onıń bul sıpatlš belgileri, yaǵnıy kórkem ádebiyattıń kórkem ónerdiń eń dáslepki, sonıń menen birge, eń quramalı túri ekenligi haqqında ádebiyattanıw iliminde ele «kórkem ádebiyat» termini, ataması payda bolmaǵan eń eski dáwirlerden berli tınbay aytılıp hám jazılıp kiyatır. Mısalı, Aristotel hám V. G. Belinskiy zamanlarında kórkem ádebiyat poeziya atamasında túsinilgen. Ádebiyattı «kórkem sóz», «iláhiy sóz» dep ataw qaraqalpaq folklorı menen ádebiyatında da ushırasadı. Atap aytsaq, Ájiniyaz «Mańa sózden basqa igam hesh námársa beren yoqtı», Berdaq «Bul sóz iláhiyden keldi» degen qatarları arqalı kórkem sózdi, iláhiy sózdi poeziya, qosıq dep túsindirgen. XVIII, XIX ásirlerde ǵana bul túsinik óziniń házirgi «kórkem ádebiyat» mánisin ala baslaǵan.

Qàràqàlpàq tili, 10 klas, Berdimuratov E., Abdinazimov Sh., Ismaylova Z., 2017.

Учебник по каракалпакскому языку для 10 класса на каракалпакском языке.

Фрагмент из книги:
Tildiň jámiyettegi xizmeti ogada ulli. O1 adamlar arasindagi qarim-qatnas qurali xizmetin atqaradi.
Til—jámiyetlik turmista eň áhmiyetli xizmetlerdi isk|e asiradi. Ol hárqanday óndiriste shólkemlestiriwshi, jámáát bolip islewshi adamlardiň pikir alisiwiniň, tájiriybe almasiwiniň qatnas qurah. Demek, til hám jámiyet bir-biri menen tigiz baylanisli boladi, sebebi tilsiz jámiyet te, jámiyetsiz til de bolmaydi. Tilsiz jámiyetlik óndiristi shólkemlestiriw hám rawajlandiriw mumkin emes.

Qaraqalpaq tili, 9 klas, Dáwletov M., 2019.

Учебник по каракалпакскому языку для 9 класса на каракалпакском языке.

Фрагмент из книги:
Qaraqalpaq tili — qaraqalpaq milletinin ana tili. Bul til qaraqalpaq milleti tárepinen jaratilgan, sonliqtan ol qaraqalpaqlar ushin ana til.
Qaraqalpaqstan Respublikasi hám Ózbekstan aymaginda jasawshi qaraqalpaqlardiň sam 1989-jilgi xahq esabi boyinsha 411 niiňnan aslam adamdi quraydi. Qaraqalpaqlar Ózbekstan aymaginda: Xorezm, Buxara, Nawayi, Fergana, Samarqand, Namangan, Ándijan, Surxandárya hám Tashkent wálayatlarinda, Túrknienstanmň Tashawiz, Sharjaw wálayatinda, Batis Qazaqstanda, Rossiya hám Awganstan mámleketlerinde jasaydi.

Qàràqàlpàq tili, 8 klas, Dáwletov M., Dáwenov E., Seydullaeva D., 2019.

Учебник по каракалпакскому языку для 8 класса на каракалпакском языке.

Фрагмент из книги:
Qàràqàlpàq ádebiy tiliniń ràwàjlànıwı XX ásirden bàslànàdı. Bul dáwirde qàràqàlpàq xàlqınıń jámiyetlik-siyàsiy turmısındà, ekonomikà hám mádeniyàtındà úlken ózgerisler boldı. Bul ózgerisler qàràqàlpàq tiliniń ràwàjlànıwınà keń múmkinshilikler tuwdırdı. Tildiń jámiyetlik xızmeti keńeydi. Qàraqàlpàq tiliniń àwızeki sóylew hám jàzbà túrleri onıń àrqà hám qublà diàlektlik ózgeshelikleri tiykàrındà, kóbirek àrqà dialektke tiykàrlànıp qáliplesti. Ádebiy tildiń bul eki túri házirgi wàqıttà xàlıqtıń hár túrli turmıs tàràwlàrı — oqıw-oqıtıw, is júrgiziw, kórkem ádebiyàt, ilimiy-texnikàlıq ádebiyàtlàr, gàzetà-jurnàl, teàtr, ràdio-televidenie hám t.b. tàràwlàrdà keń qollànılàdı.

Qaraqalpaq tili, 7 klas, Dáwletov M., Dáwletov A., Ismaylova Z., Dáwletova A., 2017.

Учебник по каракалпакскому языку для 7 класса на каракалпакском языке.

   Tildiń kúndelikli turmısta awızeki sóylew hám jazba túrde hámmege teńdey túsinikli qollanılatuǵın túrine ádebiy til dep ataladı. Ádebiy til — tildiń fonetikalıq, leksikalıq hám grammatikalıq qaǵıydaları hám normaların óz ishine alǵan milliy tildiń eń joqarı forması. Qaraqalpaq milliy tili — házirgi qaraqalpaq milletiniń ózine tiyisli bolǵan birden-bir ana tili. Ol hárqanday jazba ádebiyatlar: jámiyetlik-siyasiy, ilimiy-texnikalıq, miynetlerdiń, kórkem shıǵarmalardıń, oqıw qurallarınıń hám t.b. jazıw arqalı iske asatuǵın ádebiyatlardıń tili bolıp esaplanadı.
Ádebiy tildiń jazba túri xalıq awızeki sóylew tiline tiykarlanadı. Ol jergilikli ózgesheliklerdegi hámme ushın teńdey túsinikli sózlerdi óz ishine aladı.

Oqiw kitabi, 1 klass, Qutlimuratov B., Tájenov N., 2019.

Учебник по чтению для 1 класса на каракалпакском языке.

Фрагмент из книги:
Mine qıs keldi. Suwıq baslandı. Appaq qar hámme jerdi qapladı. Suwlar tońladı. Aǵashlar appaq qarǵa bólendi. Mallar jıllı qoralarǵa jaylastırıldı.
Bizler suwıqtan, qattı samaldan qorıqpaymız. Jıllı kiyimler kiyip, mektepke baramız. Klasımız jıllı. Paltolarımızdı sheship qoyamız.

Қарақалпақ тилиниц қысқаша фразеологиялық сөзлиги, Ешбаев Ж., 1985.

Усыпылып отырған мийнет қарақалпақ тилиниц фразеологиялық сөзли- ги жошшдеги қысқаша түрдеги биринши тәжирийбе болып есапланылады, Кнтаптыц басында фразеологиялық сөз дизбеклерн жөнинде түсиник, оныц мәннлерине қарай бөлиниўи, нақыл-мақаллардан айырмашылық ҳәм өзгешслнгн, сондан-ақ, семантикалық, грамматикалық ҳәм синтаксислик жақ- тап өзине тән айырмашылық белгилсри сөз етиледи. Онпан кейин қысқаша фразсологиялық сөзлик бериледи. Қитан кец көлемдеги филолог илнмпазлардыц, журналистлерднц, сту- дситлердиц мектептиц тилши муғаллнмлершшц ҳәм оқыўшылардыц пайда-ланыўында болады.

Қарақалпақ тили синонимлеринин қысқаша сөзлиги, Қалендеров М., 1990.

 Усынылып отырған бул синонимлик сөзлик қарақалпақ тил билими тарийхында биринши тәжирийбе болып, бул тнлимиздеги спионимлер байлыгын топлаўды оны бнр системаға салып сөзлик етмп шығарыў, яғныи оул келешектегн иске асырылатуғын үлкеи синоннмлик сөзликтин дәслепки дүзилип атырған басламасынын тийкары болып есапланады. Синонимлик сөзлик тилдеги сөзлерди мәнилнк жақынлыгыиа қарап, бир синонимлик қатарға уйымластырып, онын доминантын, бас сөзин таўып, ҳәр бир синоним сөзге мысаллар берилди. Сөзлик мектеп оқыўшылары менен муғаллимлериие, сонданақ жоқары оқыў орынларындағы студснтлер менен оқытыўшыларға, аспирантларға, журналистлерге, жазыўшыларға аўдармашыларға улыўма жәмийетшилигимиз ушын да жүдо пайдалы қолланба бола алады.